Państwo zakliczyńskie w świetle Metryki Józefińskiej (cz. I)

A dziś podejmujemy temat, który dotąd nie doczekał się opracowania ani szerszej analizy: Zakliczyn w świetle metryki józefińskiej. To pionierskie przedsięwzięcie badawcze, sięgające do jednych z najcenniejszych, a zarazem najmniej znanych źródeł historycznych XVIII wieku. Zachęcamy do lektury i już obiecujemy ciąg dalszy!

PAŃSTWO ZAKLICZYŃSKIE w Metryce Józefińskiej (cz. 1)

Metryka Józefińska sporządzona w latach 1785 – 1789, to pierwszy kataster gruntowy na terenie Galicji.

Metryka Józefińska oprócz dużego znaczenia dla historii społeczno-gospodarczej jest bardzo cennym i ciekawym zasobem informacji dla osób zainteresowanych genealogią. W przypadku braku ksiąg metrykalnych lub trudności z ustaleniem miejsca pochodzenia danej osoby stanowi źródło do lokalizacji poszczególnych nazwisk.

Z naszego punktu widzenia, ale też i pod kątem Zakliczyna, niewątpliwym walorem jest to, że spisano w niej wszystkich ówczesnych właścicieli i użytkowników nieruchomości. Z metryki dowiedzieć się można na przykład: ile nasi przodkowie posiadali nieruchomości, jaka była ich powierzchnia, czy nawet jaki uzyskiwali dochód z posiadanego areału. Z kolei z opisu budynków znajdujących na każdej parceli, bardzo łatwo wywnioskować czym się trudnili, jaki zawód wykonywali. Można też w większości przypadków ustalić, zlokalizować, w którym miejscu mieszkali.

Na przykładzie Zakliczyna dowiedzieć się można szeregu różnych ciekawostek takich jak: nazwa ulicy, o której nie ma wzmianki nigdzie wcześniej ani później, czy w opisywanych latach był już cmentarz czy nie, gdzie była wcześniej zlokalizowana plebania, nazwy przysiółków i pól, które już wyszły z użycia i zostały zapomniane i wiele innych rzeczy.

Posługując się swoim przykładem (W. Grzegorczyk) dowiedziałem się, że w 1786 roku kiedy to została sporządzona metryka józefińska dla Zakliczyna, mieszkało w nim dwudziestu czterech moich bezpośrednich przodków, tylu figuruje jako właścicieli nieruchomości. Listę ich podaję na samym dole niniejszego tekstu, może ktoś z czytelników znajdzie wśród nich i swojego przodka.

Metryka Józefińska dla Zakliczyna dostępna jest w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie w fondzie (zespole archiwalnym) 19.

Dane z inwentarza szczegółowego:

Zespół nr 19, inwentarz nr 1, jedn. Arch. nr 348 m. Zasięg terytorialny: Zakliczyn (м. Заклічин), przys. Łukówka (прc. Луківка), przys. Grabina (прc. Грабина), (data 1786-1787, objętość: 163 arkusze).

Tereny dzisiejszej Małopolski po I rozbiorze Polski włączone zostały do monarchii habsburskiej. Austriacy stanęli przed koniecznością dokonania ewidencji nowych ziem tak, aby w jak największym stopniu wykorzystać je do swoich potrzeb. Jednym z najlepszych na to sposobów było sporządzenie katastru gruntowego, na podstawie którego można było skutecznie pobierać podatki.

Od 1772 roku na ziemiach I Rzeczpospolitej, które znalazły się pod zaborem austriackim, do czasu sporządzenia metryki józefińskiej pobór podatków opierał się na podstawie inwentarzy dóbr zwanych z niemieckiego Fasjami (die Fassion – zeznanie). Z powodu mankamentów jakie znajdowały się w Fasjach (głównym mankamentem było zaniżanie dochodów celem uniknięcia wysokiego podatku), władze cesarskie postanowiły wprowadzić reformę podatków opartą na profesjonalnym katastrze gruntowym. Chodziło przede wszystkim o zmianę systemu szacowania dochodów z gruntów.

Odpowiedni akt prawny – patent cesarski z 12 kwietnia 1785 roku wprowadził w całej monarchii habsburskiej nowy kataster gruntowy. Nie mając jednak odpowiedniej ilości wykwalifikowanych geometrów, chcąc dokonać pomiarów na terenie Galicji możliwie jak najszybciej postanowiono wykorzystać do tego dominia przy pomocy swoich poddanych.

(Dominium obejmowało od jednej do kilku miejscowości i było prawno – prywatnymi jednostkami administracji, pomocniczymi w administracji państwowej. Sprawowało też władzę administracyjno–polityczną i sądowo–policyjną.)

Prace pomiarowe wraz z opracowaniem dokumentacji w Galicji zakończone zostały przed końcem 1787 roku, w całej monarchii w 1789 roku. Efektem było powstanie metryki józefińskiej obejmującej ponad 5500 opisów miejscowości lub ich zespołów leżących wcześniej na terenach I Rzeczypospolitej.

Pomiary gruntów oraz ilość plonów z nich miały być przeprowadzane pod nadzorem miejscowych zwierzchności – przedstawicieli dominiów. Spośród i przez mieszkańców powoływana była komisja pomiarowa, składająca się z sześciu zaufanych ludzi. Oprócz tego we wszystkich czynnościach pomiarowych brali udział wójt i przysięgli. Wszyscy oni przed przystąpieniem do prac pomiarowych składali według odpowiedniego wzoru przysięgę.

Przed rozpoczęciem pomiarów należało dokonać oznaczenia granic każdej miejscowości, celem uniknięcia mierzenia dwa razy tego samego gruntu przez komisje z sąsiednich miejscowości. W praktyce wyglądało to tak, że komisje pomiarowe i władze graniczących ze sobą miejscowości zbierały się i razem przechodziły wzdłuż granic. W najważniejszych, charakterystycznych punktach usypywano kurhany – kopce z kamieni i ziemi. W ten sposób powstawał protokół odległości między kurhanami wraz z opisem miejsca ich usypania.

Od tego też zaczęto prace pomiarowe w Dominium Zakliczyn.

Przy pomiarach ze strony zwierzchności gromady z Zakliczyna brali udział:

• Kazimierz Skupniewicz
• Wojciech Gdowski
• Wojciech Kozuborski
• Wojciech Gołębiowski
• Józef Mikulski
• Józef Rechowicz
• Antoni Piotrowski

Plenipotentem hrabiego Macieja Lanckorońskiego właściciela Zakliczyna był Wojciech Wodziński.

PS

Lista przodków bezpośrednich Wojciecha Grzegorczyka z metryki józefińskiej w kolejności alfabetycznej:

• Bartkowski Franciszek (7xpradziadek)
• Bartkowski Jakub (6xpradziadek)
• Bartyzelewicz Józef (6xpradziadek)
• Cybulski Jakub (7xpradziadek)
• Dutkiewicz Andrzej (6xpradziadek)
• Flakowicz Szymon (5xpradziadek)
• Gałkiewicz Piotr (4xpradziadek)
• Gdowski Wojciech (6xpradziadek)
• Kozuborski Wojciech (5xpradziadek)
• Krzyżanowski Marcin (5xpradziadek)
• Lewandowski Błażej (6xpradziadek)
• Migdałowicz Wojciech (5xpradziadek)
• Mikulski Józef (4xpradziadek)
• Mikulski Piotr(5xpradziadek)
• Połapski Józef (5xpradziadek)
• Rechowicz Stanisław (6xpradziadek)
• Siradowicz Józef (6xpradziadek)
• Smagowicz Jakub (5xpradziadek)
• Studziński Paweł (5xpradziadek)
• Szymanowicz Sebastian (6xpradziadek)
• Uznański Jan (5xpradziadek)
• Zgurniakiewicz Franciszek (6xpradziadek)
• Zygulski Tomasz (6xpradziadek)
• Żołądkiewicz Józef (6xpradziadek)

✍️ Maria i Wojciech Grzegorczyk